Depresja u uczniów - jak ją rozpoznać i jak pomóc?

Depresja u dzieci i młodzieży w liczbach

Zaburzenia psychiczne - w tym depresyjne - u dzieci i młodzieży to problem, który w ostatnich latach alarmująco przybiera na sile. Statystyki polskiego oddziału UNICEF za 2021 rok wykazują, że w badanym okresie aż 1 na 10 osób w wieku 10-17 lat cierpiało na jakąś formę zaburzeń psychicznych. Niepokojem napawają także dane Narodowego Funduszu Zdrowia: wynika z nich, że w 2021 r. leczeniem depresji objętych było 25 tysięcy dzieci.

Rola szkoły w przeciwdziałaniu i leczeniu depresji u uczniów

Szkoła jest obok domu miejscem, w którym dzieci i nastolatki spędzają najwięcej czasu; nauczyciele mają więc liczne okazje do obserwacji ich zachowania, wychwycenia symptomów mogących świadczyć o zaburzeniach depresyjnych i udzielenia właściwej pomocy. Aby zrealizować te założenia, niezbędne jest posiadanie wiedzy na temat depresji u dzieci i młodzieży: podstawowe informacje na ten temat prezentujemy w niniejszym artykule.

Depresja - czym jest i jak się objawia?

Depresja to zaburzenie zdrowia psychicznego, klasyfikowane jako zaburzenie nastroju. Jej główne symptomy to stały, uporczywy smutek i/lub utrata zdolności do odczuwania pozytywnych wrażeń. Równolegle u każdej osoby z depresją może wystąpić szereg innych objawów, które u dzieci i młodzieży przejawiają się głównie w 4 obszarach funkcjonowania:

• poznawczym,

• behawioralnym,

• emocjonalnym,

• biofizjologicznym.

Występowanie depresji warunkowane jest współdziałaniem następujących czynników:

• predyspozycje genetyczne

• fizyczny stan organizmu

• zewnętrzne czynniki stresogenne

Czynniki te występują w różnorodnym nasileniu i proporcjach: należy pamiętać, że depresja nie zawsze jest wynikiem trudnych doświadczeń i może pojawić się u każdego, niezależnie od sytuacji życiowej.

Jak rozpoznać depresję u ucznia?

Najważniejsze dla zrozumienia specyfiki depresji - zarówno u dzieci i młodzieży, jak i dorosłych - jest fakt, że choroba ta ma wiele oblicz i u każdej dotkniętej nią osoby może przebiegać oraz objawiać się inaczej. Zasada ta dotyczy także dzieci, bez względu na wiek; w poszczególnych grupach wiekowych wyróżniamy jednak charakterystyczne dla tejże grupy objawy.

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym często cierpią z powodu somatycznych objawów depresji: bólu brzucha, głowy, kończyn, a także zaburzeń apetytu lub moczenia się. Inne często obserwowane objawy to apatia, brak zainteresowania lubianymi wcześniej aktywnościami, niechęć do współpracy w grupie czy lęk separacyjny.

Objawy depresji wśród młodzieży bywają mylnie odbierane jako wyraz “buntu wieku dojrzewania”: charakterystyczne dla chorych są nagłe, gwałtowne ataki złości, smutku czy rozpaczy, które przejawiają się np. w niespodziewanej wrogości wobec otaczających je osób. Aby wywołać tego typu reakcje, często wystarczy drobiazg: zwrócenie uwagi, krytyka, wyrażenie odmiennego zdania.

Podobnie jak młodsze dzieci, także nastolatki z depresją często popadają w apatię, unikają towarzystwa, rezygnują z zajęć, które wcześniej sprawiały im radość. Bierności tej towarzyszą myśli rezygnacyjne, przekonanie o własnej niskiej wartości i bezsensie życia, a także nieumiejscowione w konkretnym obszarze lęki. 

Młodzi ludzie niejednokrotnie szukają odskoczni od cierpienia psychicznego w działaniach autodestrukcyjnych i ryzykownych - alhokolu, narkotykach, przypadkowych kontaktach seksualnych, samookaleczaniu. Bardzo poważnym symptomem są myśli samobójcze, które w skrajnych przypadkach przeradzają się w czyny.

O depresji u ucznia mogą świadczyć także różnego rodzaju objawy niespecyficzne. Dla nauczyciela ważnym sygnałem alarmowym powinno być nagłe pogorszenie wyników w nauce, utrata koncentracji podczas zajęć, zwiększenie liczby nieobecności (warto przyjrzeć się także tym usprawiedliwionym). Do niespecyficznych objawów depresji należą także problemy ze snem, zaburzenia odżywiania, pobudzenie psychoruchowe.

Jak pomóc uczniowi z depresją?

Wychowawca klasy jest pierwszą osobą, która z ramienia szkoły może podjąć działania na rzecz pomocy uczniowi z depresją. Z tego względu uczniów należy uważnie obserwować - jeśli zauważysz u któregoś z nich opisane wyżej objawy, nie wahaj się zareagować. Kluczowa jest tu współpraca ze specjalistą - pedagogiem lub/i psychologiem szkolnym - który wskaże odpowiednie w danej sytuacji środki zaradcze, a także z rodzicami ucznia.

W bezpośrednim kontakcie z uczniem dotkniętym depresją najważniejsze jest wzajemne zaufanie, a ze strony nauczyciela - empatia, szacunek oraz poważne podejście do problemu. Jak rozmawiać z uczniem, by pomóc mu otwarcie wyrazić swoje emocje i osiągać konkretne rezultaty?

Nie obwiniaj ani nie lekceważ ucznia

Problemów dziecka nie można bagatelizować ani też sugerować, że depresja jest wynikiem jego błędów czy niewłaściwego zachowania. Dla młodego człowieka sama rozmowa o depresji z dorosłym spoza najbliższego kręgu jest dużym wysiłkiem emocjonalnym; sygnały tego typu w połączeniu z poczuciem winy i niską samooceną mogą doprowadzić u ucznia do utraty zaufania, dalszej izolacji i odrzucenia oferowanej pomocy. 

Okazuj szczere zainteresowanie

Niewskazane jest również pospieszanie, okazywanie zniecierpliwienia czy brak uwagi. Poprzez pełne skupienie, uważne słuchanie, zadawanie dodatkowych pytań upewnisz ucznia w przekonaniu, że może Ci zaufać.

Podkreślaj mocne strony ucznia

Jako wychowawca znasz mocne strony swoich podopiecznych, a wiedzę tę możesz wykorzystać do podbudowania samooceny ucznia z depresją. Podczas rozmowy warto podkreślać talenty i sukcesy ucznia, nawet jeśli jego punktu widzenia dziecka są to drobiazgi lub oczywistości, których on sam nie uznaje za atuty. W ten sposób pomożesz uczniowi spojrzeć na siebie samego z innej perspektywy: zewnętrzne potwierdzenie mocnych stron przyczyni się u niego do wzmocnienia pewności siebie i poczucia własnej wartości.

Pokaż, jak przekuć negatywy w pozytywy

Przy pesymizmie i rezygnacyjnych myślach towarzyszących depresji każde niepowodzenie urasta do rangi “małego końca świata” - młody człowiek postrzega je jako potwierdzenie myśli, że zmiany na lepsze są niemożliwe. Podczas rozmowy warto więc zwracać uwagę na fakt, że porażki i problemy są integralną częścią życia i nie wpływają na wartość człowieka, a każde niepowodzenie to cenna lekcja, z której można wyciągnąć wnioski na przyszłość.

Priorytet: tu i teraz

Istotne jest także uświadomienie uczniowi, że stan, w którym obecnie się znajduje, nie musi - a przy odpowiedniej pomocy i własnej pracy nie będzie - trwać wiecznie. Działania terapeutyczne w pracy z osobami z depresją mają na celu “odłączenie się” od przeszłości i zerwanie z rozpamiętywaniem minionych negatywnych doświadczeń, a także uświadomienie im, że przyszłość jest w ich rękach. Zdobycie poczucia sprawczości i nadziei na lepsze jutro to jeden z najważniejszych kroków w procesie leczenia depresji u dzieci i młodzieży.

Depresja u uczniów - wideoszkolenia Edumaster

Rozwinięcie wymienionych w tekście zagadnień oraz praktyczne wskazówki specjalistów z bogatym doświadczeniem w pracy z uczniami z depresją znajdziesz w naszych wideoszkoleniach:

Jak rozpoznać, że Twój uczeń ma depresję?

Zagrożenia depresją i samobójstwem wśród uczniów w czasie i po pandemii

Wzmacnianie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w kontekście zapobiegania zaburzeniom depresyjnym

Depresja - jak zapobiegać i wspierać uczniów w procesie zdrowienia?

Zapraszamy do zapoznania się z ofertą Edumaster!