Jak budować odporność psychiczną wśród uczniów?

Czym jest odporność psychiczna?

Odporność psychiczna to zdolność do adaptacji w obliczu przeciwności, stresu i trudnych sytuacji. Zdolność ta nie jest cechą wrodzoną, lecz umiejętnością, którą można rozwijać poprzez odpowiednie doświadczenia życiowe i wsparcie wychowawcze.

Zagadnieniu budowy odporności psychicznej poświęcona jest koncepcja resilience, badana na przestrzeni lat przez wielu psychologów i pedagogów. Resilience, czyli rezyliencja, to zdolność jednostki do skutecznego radzenia sobie z przeciwnościami, stresorami i trudnościami życiowymi oraz do adaptacji w obliczu niekorzystnych warunków. Termin ten pochodzi z psychologii i jest szeroko stosowany w różnych dziedzinach, takich jak edukacja, zdrowie publiczne, socjologia i zarządzanie kryzysowe.

Więcej na ten temat dowiesz się z artykułu: Koncepcja resilience - wszystko, co warto o niej wiedzieć

Trzy źródła odporności: Ja mam, ja jestem, ja mogę

Według klasycznego modelu autorstwa amerykańskiej psycholożki Edith Henderson Grotberg odporność psychiczna opiera się na trzech filarach:

• Ja mam: Wsparcie zewnętrzne, takie jak rodzina, przyjaciele i nauczyciele, którzy dostarczają poczucia bezpieczeństwa i wsparcia.

• Ja jestem: Wewnętrzne przekonania i wartości, które kształtują poczucie własnej wartości i pewności siebie.

• Ja mogę: Umiejętności i kompetencje, które pozwalają na skuteczne działanie i radzenie sobie z wyzwaniami​.

 Model 4C: Kluczowe elementy odporności psychicznej

Model 4C, opracowany przez Petera Clougha, definiuje odporność psychiczną poprzez cztery główne komponenty:

• Control (Kontrola): Poczucie wpływu na swoje życie i otoczenie.

• Commitment (Zaangażowanie): Zdolność do wytrwałego dążenia do celów pomimo przeszkód.

• Challenge (Wyzwanie): Postrzeganie wyzwań jako okazji do rozwoju, a nie zagrożeń.

• Confidence (Pewność siebie): Wiara we własne możliwości i umiejętności.​

Praktyczne ćwiczenia wspierające odporność psychiczną

Podczas zajęć edukacyjnych można wprowadzać różnorodne ćwiczenia, które wspierają rozwój odporności psychicznej. Przykłady takich ćwiczeń to:

• rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów: Organizowanie gier i zadań wymagających myślenia krytycznego i współpracy.

• trening uważności (mindfulness): Wprowadzanie krótkich sesji medytacyjnych lub ćwiczeń oddechowych, które pomagają uczniom radzić sobie ze stresem.

• dyskusje i dzielenie się refleksjami: Zachęcanie uczniów do rozmowy na temat swoich doświadczeń i przemyśleń na temat radzenia sobie z trudnościami.

Czynniki chroniące i zasoby osobiste

Kluczowym aspektem wzmacniania zdrowia psychicznego jest zrozumienie czynników chroniących, które mogą pomóc w budowaniu odporności psychicznej. Do czynników tych zaliczają się:

• wsparcie społeczne: silne relacje z rodziną, przyjaciółmi i nauczycielami mogą znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych.

• umiejętności społeczne: rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, empatii i asertywności pomaga młodym ludziom lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach.

• zasoby indywidualne: takie jak poczucie własnej wartości, zdolność do samoregulacji emocji oraz elastyczność psychologiczna, są kluczowe w budowaniu odporności​.

Znaczenie edukacji emocjonalnej w kształtowaniu odporności psychicznej

Nauka rozpoznawania, wyrażania i zarządzania własnymi emocjami jest nieodzownym elementem budowy odporności psychicznej i rozwoju kompetencji kluczowych. Programy edukacyjne, które skupiają się na rozwoju kompetencji emocjonalnych, mogą znacznie poprawić zdrowie psychiczne młodzieży. Nauczyciele mogą wprowadzać do swoich zajęć różnorodne techniki, takie jak:

• ćwiczenia uważności i koncentracji, pomagające uczniom radzić sobie ze stresem i odcinać się od rozpraszających bodźców

• rozmowy o emocjach: umiejętność otwartego wyrażania emocji z poszanowaniem dla wszystkich członków grupy pomaga uczniom wzajemnie zrozumieć i zaakceptować swoje uczucia​, co przekłada się na wzrost zaufania i poczucia bezpieczeństwa w środowisku szkolnym.

Interwencje i wsparcie kryzysowe

Niezwykle ważnym elementem jest również przygotowanie nauczycieli do interwencji kryzysowych. W sytuacjach nagłych, takich jak nagłe pogorszenie stanu emocjonalnego ucznia, nauczyciele powinni wiedzieć, jak szybko i skutecznie udzielić wsparcia. Ważne jest, aby znać podstawy pierwszej pomocy psychologicznej: szybka reakcja może bowiem zapobiec pogłębieniu się kryzysu. W przypadkach wymagających specjalistycznej interwencji nauczyciele powinni wiedzieć, gdzie szukać pomocy i jak skutecznie współpracować z psychologami oraz terapeutami​.

Długofalowe strategie budowy odporności psychicznej u uczniów

Długofalowe wsparcie w budowaniu odporności psychicznej wymaga systematyczności i wieloaspektowej pracy z uczniami oraz rodzicami. Wśród stosowanych w tym celu środków znajdują się m.in.:

• Tworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska szkolnego: atmosfera akceptacji i wsparcia sprzyja rozwojowi emocjonalnemu uczniów.

• Promowanie zdrowego stylu życia: regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiednia ilość snu są kluczowe dla dobrego samopoczucia psychicznego.

• Angażowanie rodziców: współpraca z rodzicami w celu wspólnego wsparcia rozwoju psychicznego dzieci może przynieść znaczne korzyści​ w zakresie budowy odporności psychicznej.

Budowanie odporności psychicznej uczniów jest procesem wymagającym zaangażowania, wiedzy i systematyczności. Nauczyciele, wyposażeni w odpowiednie narzędzia i strategie, mogą znacząco przyczynić się do poprawy zdrowia psychicznego młodego pokolenia. Wspierając uczniów w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami pomagają im przygotować się na przyszłe trudności życiowe.

Sprawdź wideoszkolenia Edumaster poświęcone tematyce odporności psychicznej:

Jak wspierać budowanie odporności psychicznej u uczniów?

Wzmacnianie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży