Agresja wśród uczniów - przyczyny, przejawy, sposoby reagowania

Agresja w szkole - zjawisko powszechne

Wyniki badań statystycznych w szkołach podstawowych wykazują, że nawet 80% uczniów miało styczność z zachowaniami przemocowymi w grupach rówieśniczych. Ponad 30% dzieci padło ofiarą przemocy przynajmniej raz; co trzeci członek tej grupy był nękany regularnie, co najmniej kilka razy w tygodniu. Skala problemu nie pozostawia wątpliwości: każdy nauczyciel prędzej czy później stanie wobec konieczności interwencji wobec aktu przemocy spowodowanego agresją u ucznia lub uczniów. 

Nauczyciel wobec szkolnej agresji

Zadanie to nie należy do łatwych: niemal każdy pedagog doświadczył w podobnych sytuacjach bezsilności, smutku, współczucia wobec ofiar agresji i złości na jej sprawców. Trudno jest powściągnąć wszystkie te emocje, dotrzeć do ucznia przejawiającego objawy agresji, tym bardziej, że każdy przypadek jest inny.

Z tego względu należy jak najlepiej przygotować się na wystąpienie aktów agresji wśród swoich podopiecznych poprzez samokształcenie oraz wymianę doświadczeń z innymi nauczycielami. Bardzo ważna jest także dobra komunikacja i współpraca całej kadry pedagogicznej, rodziców i samych uczniów - nikt, nawet najbardziej zaangażowany nauczyciel, nie jest bowiem w stanie rozwiązać tak poważnego problemu samodzielnie, zwłaszcza przy obecnych obciążeniach pedagogów innymi obowiązkami.

Działania przeciw agresji w szkole muszą mieć charakter zorganizowany i ciągły, zarówno w obszarze edukacji, profilaktyki, jak i reagowania wobec zachowań przemocowych.

Dlaczego uczniowie są agresywni wobec rówieśników?

Skłonności do agresji bardzo często mają źródło w sytuacji rodzinnej dziecka. Niejednokrotnie wynikają one z obserwacji aktów przemocy między dorosłymi domownikami lub doświadczania ich na własnej skórze ze strony rodziców, opiekunów czy rodzeństwa, a także stosowanego w domu modelu rozwiązywania konfliktów metodami siłowymi. 

Na drugim biegunie sytuują się dzieci wychowywane w duchu permisywizmu - nadmiernego pobłażania, przyzwolenia na przejawy agresji wobec innych osób, braku jasno określonych granic w obszarze zasad i norm zachowania. 

Kolejnym często występującym czynnikiem jest obojętność członków rodziny wobec dziecka, brak domowego ciepła i wsparcia w codziennych problemach, prowadzące do wzrostu frustracji i prób rozładowania jej poprzez akty przemocy.

Przejawy agresji wśród uczniów

Choć zachowania agresywne przybierają rozmaite formy, możemy zakwalifikować dużą część z nich do 3 głównych grup:

• przemoc fizyczna - naruszenia nietykalności fizycznej, kradzieże lub niszczenie wartości, zamykanie w pomieszczeniach

• przemoc werbalna - wyzwiska, wyśmiewanie, ośmieszanie, szantaż, grożenie, obmawianie

• przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego - manipulacja w relacji, wrogie gesty i miny, izolowanie

Należy bezwzględnie pamiętać o tym, żeby nie wartościować form przemocy ze względu na ich skalę - żarty lub odrzucenie mogą krzywdzić równie mocno lub bardziej, niż przemoc fizyczna, dlatego na każde zachowanie przemocowe należy stanowczo reagować.

Kim są ofiary przemocy w szkole?

Wbrew powszechnemu przekonaniu sprawcy przemocy nie wybierają swoich ofiar na podstawie cech wyglądu, lepszych stopni, sytuacji materialnej ani innych czynników zewnętrznych. Decydującą kwestią jest tu umiejętność przeciwstawienia się przemocy - uczniowie pasywni, nieśmiali, osamotnieni, wycofujący się w sytuacjach konfrontacyjnych padają ofiarą zachowań agresywnych zdecydowanie częściej, niż ci zdolni do aktywnej, stanowczej reakcji.

Wśród ofiar przemocy rówieśniczej niejednokrotnie występuje także postawa prowokującą - wyróżnia ją nadaktywność, zmienność nastrojów, skłonność do chaotycznych zachowań destabilizujących funkcjonowanie całej grupy.

Jak rozpoznać, że uczeń padł ofiarą przemocy?

Wśród niepokojących symptomów zauważalnych po stronie potencjalnej ofiary można wymienić m.in.:

• zauważalnie obniżony nastrój, smutek, płacz

• osamotnienie, spędzanie przerw w pojedynkę, ostracyzm ze strony kolegów

• ślady fizycznej przemocy (siniaki, zadrapania, brudne lub potargane ubranie)

• bierna postawa na lekcjach, unikanie wypowiedzi na forum klasy

• pogorszenie wyników w nauce

• częste spóźnienia lub opuszczanie lekcji

Jak pomóc ofierze agresji szkolnej?

Pierwszym i najważniejszym działaniem, jakie należy podjąć, jest zapewnienie ofierze przemocy poczucia bezpieczeństwa. Zachowania przemocowe należy natychmiast przerwać, a pokrzywdzonego ucznia zapewnić o swojej gotowości do działania na rzecz definitywnego rozwiązania problemu - i dotrzymać danego słowa. Nie należy natomiast wywierać na ofierze nadmiernej presji do angażowania się w sprawę. Pamiętajmy, że za eliminację aktów przemocy wśród uczniów odpowiedzialni są ich dorośli opiekunowie.

Największym wsparciem, jakiego możesz udzielić ofierze przemocy - często osamotnionej, cierpiącej z powodu braku bliskich osób - jest żywe zainteresowanie jego problemem. Spokojna rozmowa i uważne wysłuchanie historii dziecka pomaga mu zrzucić z siebie przynajmniej część ciężaru emocjonalnego. Nauczyciel powinien także informować ucznia na bieżąco o wszystkich działaniach podjętych na rzecz rozwiązania problemu - dziecko czuje w ten sposób, że nie zostało z nim samo.

W rozmowach z pokrzywdzonym uczniem warto wskazać mu sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz czynniki, które mogą sprowokować sprawców przemocy do ataków. Skuteczną metodą jest tu m.in. odgrywanie scenek, na przykładzie których uczeń może prześledzić schematy rozwoju potencjalnie groźnych sytuacji.

Niezwykle ważne jest także podkreślanie mocnych stron i sukcesów dziecka: budowa poczucia własnej wartości i wiary w siebie doda mu energii i motywacji do aktywnego przeciwstawiania się nękaniu.

Wideoszkolenia Edumaster poświęcone tematowi agresji w szkole

Edukacja w zakresie przyczyn, przejawów i reagowania na akty agresji wobec uczniów jest niezwykle istotną częścią procesu samokształcenia nauczycieli. Bogata oferta Edumaster umożliwia Ci zdobycie kompleksowej, rzetelnej wiedzy na ten temat oraz poznanie doświadczeń pedagogów z wieloletnim dorobkiem zawodowym.

Sprawdź nasze wideoszkolenia:

Agresja i przemoc szkolna - poznaj zasady skutecznej profilaktyki

Przyczyny zachowań agresywnych i sposoby przeciwdziałania

Agresja słowna i fizyczna u uczniów - jak sobie z nią radzić?