Jak radzić sobie z dysleksją u uczniów?

Dysleksja rozwojowa - definicja i charakterystyka

W pedagogice i psychologii dysleksję rozwojową definiuje się jako zespół specyficznych zaburzeń w nauce czytania i pisania:

• dysleksja właściwa - zaburzenia w obszarze nauki czytania

• dysgrafia - zaburzenia w obszarze techniki pisania

• dysortografia - zaburzenia w obszarze umiejętności prawidłowego zapisu słów

Zaburzenia te mają charakter rozwojowy - w praktyce oznacza to, że przejawiają się one w całym procesie rozwoju dziecka; określenie “rozwojowa” służy ponadto odróżnieniu od depresji nabytej, czyli utraty opanowanych już wcześniej umiejętności czytania i pisania (np. w następstwie uszkodzenia mózgu po wypadku lub na skutek choroby). 

Skąd bierze się dysleksja?

Dysleksja rozwojowa występuje niezależnie od czynników takich, jak choroby neurologiczne, niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia sensoryczne czy zaniedbania edukacyjne. Bezpośrednią przyczyną zaburzeń są nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym oraz integracji poszczególnych prawidłowo rozwiniętych funkcji mózgu. 

Istnieje kilka koncepcji dotyczących źródła owych nieprawidłowości: naukowcy wiążą je m.in. z dziedziczeniem genetycznym, nadprodukcją testosteronu w okresie prenatalnym, nieukształtowanej dominacji jednej z półkul mózgowych lub mikrouszkodzeniami mózgu i układu nerwowego w początkowym etapie życia. U wielu pacjentów mamy do czynienia z dysleksją polietiologiczną, wynikająca z kilku występujących równolegle przyczyn.

Objawy dysleksji

Dysleksja rozwojowa przejawia się w wielu symptomach - poniżej przedstawiamy najczęściej występujące objawy, warto jednak pamiętać, że poniższa lista nie wyczerpuje tematu.

• Objawy w obszarze nauki czytania

trudności w dzieleniu wyrazów na sylaby, przekręcanie słów, pomijanie lub dodawanie wyrazów lub fragmentów tekstu, problemy z prawidłową intonacją, czytanie rwane i nierytmiczne, niski poziom rozumienia czytanego tekstu

• Objawy w obszarze nauki pisania

wolne tempo pisania, nieprawidłowe trzymanie przyboru do pisania, brak łączenia liter, pomijanie znaków diakrytycznych, pismo lustrzane, pisanie od prawej do lewej strony, deformowanie kształtu liter i cyfr, opuszczanie lub przestawianie kolejności znaków i wyrazów, pisanie zgodnie z wymową, zapisywanie tego samego wyrazu na kilka różnych sposobów

• Objawy w obszarze pamięci

problemy z zapamiętywaniem imion, liczb, dat, adresów, terminologii, tekstów wierszy i piosenek; trudności z przypominaniem sobie przyswojonych wcześniej informacji; gubienie wątku w wypowiedziach ustnych i/lub pisemnych

• Objawy w zakresie rozwoju mowy

opóźnienie rozwoju mowy, niewielki zasób słów, trudności w płynnym wypowiadaniu się, błędy gramatyczne w wypowiedziach, przekręcanie słów, mylenie podobnie brzmiących słów i głosek

• Inne objawy

szybka męczliwość, nadwrażliwość słuchowa, nieumiejętność odczytywania dat i godzin, zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni, trudności w liczeniu i posługiwaniu się pieniędzmi, trudności w rozróżnianiu kształtów, wyróżnianiu części z całości i syntetyzowaniu części w całość, trudności w przestrzeganiu sekwencyjnego porządku czynności

Diagnoza dysleksji rozwojowej

Pierwsze objawy sugerujące dysleksję mogą dać o sobie znać jeszcze przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania, lecz często zauważane są po rozpoczęciu edukacji, przez nauczycieli wychowania przedszkolnego lub pierwszych klas szkoły podstawowej.

Obserwacja uczniów i właściwa reakcja na wystąpienie symptomów dysleksji są bardzo ważnym zadaniem nauczyciela - to pierwszy krok w drodze do prawidłowego zdiagnozowania przyczyn trudności w nauce, a w dłuższej perspektywie do ich skutecznego przezwyciężenia.

Po ukończeniu dziesiątego roku życia przez ucznia z podejrzeniami dysleksji można skierować go do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu postawienia pełnej diagnozy, stanowiącej punkt wyjścia do dalszej pracy terapeutycznej.

Terapia dysleksji - najważniejsze informacje

Praca terapeutyczna z uczniem z dysleksją odbywa się podczas zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub terapii pedagogicznej; bardzo ważne w efektywnym leczeniu dysleksji są także praca ucznia z rodzicami w domu na podstawie zaleceń specjalisty prowadzącego terapię oraz wsparcie nauczycieli podczas zajęć dydaktycznych.

Terapia dysleksji skupia się na dwóch obszarach: 

• oddziaływania pedagogiczne - służące pomocy uczniowi w nauce czytania i pisania oraz opanowaniu innych zaburzonych funkcji

• oddziaływania psychopedagogiczne - wsparcie dziecka w zrozumieniu istoty dysleksji i utrzymywaniu motywacji do pracy terapeutycznej, zapobieganie lękowi szkolnemu, obniżeniu samooceny i innym konsekwencjom trudności w nauce

Prawa ucznia z dysleksją

W zależności od opinii upoważnionej poradni uczniowi z dysleksją przysługuje prawo do:

• przedłużenia czasu egzaminu o połowę,

• czytania zadań na głos przez nauczyciela,

• pisania egzaminów w oddzielnej sali,

• korzystania z arkuszy egzaminacyjnych z odpowiednio zmienioną czcionką,

• pisania drukowanymi literami,

• zaznaczania odpowiedzi bezpośrednio na arkuszach egzaminacyjnych bez przepisywania pytań.

Jak pracować z uczniem z dysleksją?

W ramach oddziaływań pedagogicznych w stosunku do uczniów z dysleksją nauczyciel może zastosować lub zalecić uczniowi szereg różnorodnych metod i narzędzi pracy, w tym m.in.:

• umożliwienie uczniowi notowania na komputerze i/lub odsłuchiwania lektur w formie audiobooków

• umożliwienie nagrywania przebiegu lekcji na dyktafonie w celu późniejszego uzupełnienia notatek oraz wypowiedzi głosowych w miejsce zadań pisemnych

• budowa nawyku korzystania ze słowników ortograficznych i opcji autokorekty w edytorach tekstu

• stosowanie zeszytów z powiększoną liniaturą

• używanie wskaźnika podczas nauki czytania

• podział przerabianego materiału na niewielkie bloki

• zwiększenie liczby powtórzeń materiału

• wprowadzanie ćwiczeń angażujących kilka kanałów sensorycznych oraz stymulujących obie półkule mózgu (np. zabawy ruchowe przy akompaniamencie muzyki, interaktywne gry edukacyjne, ćwiczenia segregacji elementów pod względem koloru, kształtu, wielkości itd.)

Bardzo ważnym elementem pracy z uczniami-dyslektykami jest wsparcie psychopedagogiczne, ukierunkowane na budowę wzajemnego zaufania, utrzymania stałej motywacji do pracy, pomoc w radzeniu sobie z niepowodzeniami i rozwoju mocnych stron ucznia. W celu realizacji powyższych założeń w komunikacji z uczniem należy kierować się następującymi zasadami:

• kierowanie do ucznia prostych, zrozumiałych komunikatów i potwierdzanie ich właściwego zrozumienia

• dostosowanie tempa i intensywności pracy do możliwości dziecka - w razie potrzeby wydłużamy czas na wykonanie zadania, przerabiamy jednorazowo mniejsze partie materiału, robimy przerwy w zajęciach itd.

• koncentracja na mocnych stronach i talentach ucznia

• pochwały za prawidłowo wykonane zadania, wspólne śledzenie progresu i zwracanie uczniowi uwagi na każdy, choćby najmniejszy postęp

• brak kar (w tym nieobniżanie ocen) za błędy wynikające z dysleksji, wolne tempo pracy, brak zauważalnych postępów

• uświadomienie uczniowi, że występowanie zaburzeń nie czyni go gorszym ani “głupszym”: warto powoływać się tu na przykłady wybitnych naukowców, artystów i innych znanych osób, które osiągnęły sukces mimo dysleksji

• autonomia ucznia w zakresie samodzielnego wyszukiwania i korekty błędów

• brak wymagań wobec ucznia co do publicznego głośnego czytania, pisania na tablicy i innych potencjalnie krępujących go czynności

Najważniejsze w pracy z uczniami z dysleksją jest empatyczne podejście oraz dążenie do zrozumienia trudności, z jakimi borykają się podopieczni. Odpowiednie nastawienie w połączeniu z systematycznością w dążeniu do celu przynoszą wymierne, trwałe efekty.

Sprawdź wideoszkolenia Edumaster poświęcone tematyce dysleksji:

Ryzyko dysleksji w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym - kiedy podjąć działanie?

Jak pracować z dzieckiem z dysleksją?

7 pomysłów na skuteczną pracę z uczniem z dysleksją