AAC – wspomagające i alternatywne metody komunikacji z dzieckiem

AAC – co to znaczy?

AAC (ang. augumentative and alternative communication – wspomagająca i alternatywna komunikacja) to zbiór metod komunikacji z osobami, których umiejętność mowy jest niewystarczająca do satysfakcjonującego komunikowania się.

Obie wymienione grupy mają swoje konkretne przeznaczenie:

Metody komunikacji alternatywnej stosowane są w komunikacji z osobami, które nigdy nie opanowały umiejętności mowy lub utraciły ją na skutek problemów zdrowotnych – udaru mózgu, urazu czaszkowo mózgowego, chorób neurodegeneracyjnych.

Metody komunikacji wspomagającej stosowane są w przypadkach, gdy dana osoba posiada pewne umiejętności w zakresie mowy, ale nie wystarczają one do pełnego zrozumienia komunikatu.

Wspomagające i alternatywne metody komunikacji w pracy z dziećmi stosowane są m.in. w przypadku wystąpienia spektrum autyzmu, całkowitej lub częściowej afazji czy dziecięcego porażenia mózgowego. Cel i czas ich stosowania jest kwestią indywidualną – jeśli rokowania nie wskazują na możliwość wykształcenia umiejętności nadawania i rozumienia mowy lub możliwość ta jest bardzo mała, AAC wprowadza się jako stałą metodę komunikacji.

Jeśli dziecko jest w stanie rozwijać umiejętność mowy, ale potrzebuje dodatkowych niewerbalnych środków ekspresji lub wsparcia w sytuacji, gdy tempo postępów w tym obszarze jest dla niego niezadowalające, AAC wprowadzane jest czasowo. Metody AAC znajdują zastosowanie także jako specjalistyczne strategie uczenia się.

Umiejętność komunikacji a prawidłowy rozwój dziecka

Potrzeba komunikacji i osobistej ekspresji w sposób zrozumiały dla otoczenia jest właściwa każdemu człowiekowi, a ograniczenia w zakresie tradycyjnego porozumiewania się nie zmieniają niczego w tej kwestii. Umiejętność komunikacji jest ściśle związana z rozwojem psychicznym: to dzięki niej dziecko uczy się funkcjonowania w społeczności i wywierania wpływu na innych, poznaje swoje mocne strony i pracuje nad słabościami. Zdolność do swobodnej komunikacji pomaga budować osobistą niezależność i samodzielność, a także jasno wyrażać swoje potrzeby i prosić o pomoc w ich zaspokojeniu.

Stosowanie AAC jest środkiem do prawidłowego, pełnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz społecznego. Wspomagające i alternatywne metody komunikacji pozwalają na aktywne uczestnictwo w życiu rodziny, grupy przedszkolnej czy zespołu klasowego, głębsze poznawanie świata i odkrywanie pasji.

Warto wreszcie zaznaczyć, że AAC służą nie tylko do nadawania, ale i do odbierania komunikatów. Im więcej dziecko rozumie z tego, co przekazują mu rodzice, nauczyciele czy opiekunowie, tym większe ma poczucie bezpieczeństwa; umie lepiej odnaleźć się w konkretnych sytuacjach, wie, do kogo i w jaki sposób zwrócić się o ewentualne wsparcie.

Jak wybrać metodę AAC?

Wybór optymalnej metody AAC i wprowadzenie jej podczas pracy z dzieckiem poprzedzone są oceną następujących czynników:

możliwości intelektualne dziecka, zdolność do rozumienia słów, znaków czy rysyunków, umiejętność koncentracji – podstawa dla wyboru konkretnego systemu komunikacji;
poziom percepcji wzrokowej (ew. zaburzenia ostrości widzenia, umiejetność wodzenia wzrokiem) – podstawa dla ustalenia wielkości znaków komunikacyjnych i rozmieszczenia ich względem siebie;
poziom percepcji słuchowej;
poziom umiejętności motorycznych, zdolność do wskazywania poszczególnych znaków, wykonywania gestów, obsługi akcesoriów stosowanych w komunikacji;
usposobienie i osobiste upodobania dziecka;
przestrzeń, w której dziecko będzie komunikować się za pomocą AAC, z uwzględnieniem możliwości dostosowania jej do wymagań wytypowanej metody.

Metody AAC – rodzaje i przykłady

Metody komunikacji wspomaganej – komunikacja przebiega z wykorzystaniem akcesoriów takich, jak tablice, materiały drukowane, komunikatory elektroniczne itd., będące nośnikiem zbioru znaków, z którego dziecko wybiera elementy potrzebne mu do nadania komunikatu:

PCS
Bliss
piktogramy
programy komputerowe takie, jak PictoBoard, MÓWik, Boardmaker itd.

Metody komunikacji niewspomaganej – nadanie komunikatu odbywa się poprzez gestykulację, bez konieczności stosowania dodatkowych fizycznych materiałów:

język migowy
fonogesty
Makaton

Komunikacja z zastosowaniem AAC – garść praktycznych rad

Bez względu na używaną metodę AAC w każdej rozmowie z dzieckiem warto przestrzegać kilku uniwersalnych zasad, których przestrzeganie ułatwia pełne zrozumienie komunikatu i zwiększa komfort obu uczestników dialogu. O czym należy pamiętać?

Utrzymuj z dzieckiem stały kontakt wzrokowy, posiłkuj się ekspresją mimiczną oraz gestykulacją, pamiętając jednocześnie o zwracaniu uwagi na stosowanie niewerbalnych środków wyrazu przez dziecko;
podtrzymuj bieg konwersacji poprzez zadawanie pytań i udzielanie konkretnych, jasnych odpowiedzi na pytania dziecka;
dawaj dziecku tyle czasu, ile potrzebuje na udzielenie odpowiedzi, nie poganiaj go ani nie odpowiadaj za nie;
dawaj dziecku wybór, zadawaj pytania otwarte, motywujące do samodzielnego wyrażania myśli;
za każdym razem upewnij się, że dziecko skończyło wypowiedź, pytając o tę kwestię.