Jak pomóc w adaptacji w przedszkolu dzieciom z ADHD i spektrum autyzmu?

ADHD i spektrum autyzmu - definicje

ADHD to zespół nadpobudliwości ruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, przejawiający się na ogół poprzez niezdolność do wewnętrznej kontroli, nadmierną ruchowość i impulsywność.

Spektrum autyzmu definiowane jest jako zespół cech neurorozwojowych składających się na odmienny od typowego sposób rozwoju człowieka. Odmienność ta polega m.in. na trudnościach w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych, komunikacji, uczeniu się, ekspresji i zarządzania emocjami.

Dzieci z ADHD i spektrum autyzmu w przedszkolu

W wielu przypadkach pierwsze symptomy spektrum autyzmu lub ADHD można zaobserwować już u dzieci w wieku 0-3 lat. Na spektrum autyzmu może wskazywać wówczas wówczas m.in. brak lub opóźnienie rozwoju mowy, niechęć do podejmowania interakcji z innymi ludźmi (np. ignorowanie kontaktu wzrokowego lub poleceń, unikanie dotyku), a także przywiązanie do samodzielnie wypracowanych schematów i rutynowych czynności - np. powtarzająca się wielogodzinna zabawa jedną zabawką, odtwarzanie w kółko tych samych schematów podczas ubierania się, jedzenia i innych codziennych czynności.

O prawdopodobieństwie wystąpienia ADHD może świadczyć m.in. nadaktywność motoryczna i pobudzenie emocjonalne, zmienność decyzji i zainteresowań, roztargnienie, niezdolność do skupienia uwagi na danej czynności lub komunikacie, niestaranność prac plastycznych wynikająca z braku precyzji, a także skłonność do ignorowania lub łamania ustalonych wcześniej zasad.

Wiele z opisanych powyżej trudności może bezpośrednio rzutować na funkcjonowanie dziecka w przedszkolu - dochodzi tam bowiem do licznych interakcji z nauczycielami, kolegami i ich rodzicami, grupa działa według wspólnego planu dnia, dzieci biorą udział w zorganizowanych zajęciach, wykonują polecenia i zadania. Okres adaptacji w przedszkolu jest pod tym względem szczególnie trudny. Obowiązkiem nauczyciela wychowania przedszkolnego jest wówczas udzielenie każdemu podopiecznemu ze spektrum autyzmu i/lub ADHD pomocy w niezbędnym mu wymiarze.

Adaptacja w przedszkolu dzieci z ADHD i spektrum autyzmu - strategie i metody pomocy

Pracuj z dzieckiem indywidualnie

Aby zrozumieć sposób funkcjonowania osób z ADHD i/lub spektrum autyzmu, musimy pamiętać, że nie da się w żaden sposób porównać z mechanizmami właściwymi dla osób neurotypowych. Nie istnieje także jeden wzorzec zachowań w obrębie żadnego z zespołów; nieprzypadkowo mówimy tu o spektrum - autyzm i ADHD przejawiają się w wielu obszarach funkcjonowania i rozwoju. U każdego dziecka wyglądają więc one inaczej, zarówno pod względem konkretnych aspektów życia, jak i specyfiki funkcjonowania w ich zakresie oraz stopnia nasilenia objawów. 

Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania staje się jasne, że tylko pomoc świadczona indywidualnie będzie w pełni efektywna. Metoda, która zapewni danemu dziecku realne wsparcie w okresie adaptacji w przedszkolu, u innego może nie zadziałać. Najważniejsze w pracy z dziećmi z ADHD i spektrum autyzmu są więc elastyczność, empatia i cierpliwość, które pomogą obu stronom sukcesywnie budować wzajemne zaufanie i chęć do współpracy.

Zbierz jak najwięcej informacji

Aby dobrać trafne metody i narzędzia pomocy dziecku w adaptacji przedszkolnej, musisz możliwie jak najdokładniej poznać jego potrzeby i zakres trudności. Zdobędziesz je poprzez rozmowę z rodzicami oraz obserwację podstawowych czynności, na których gruncie mogą występować problemy: sposób komunikowania się z innymi osobami, zachowanie podczas posiłków i korzystania z toalety, preferowane i nielubiane aktywności, zachowania spowodowane lękiem i wywołujące go czynniki. Uzyskana wiedza pozwoli Ci właściwie przygotować się do pomocy dziecku, zaplanować strategię pracy z podopiecznym i przemyśleć sposoby reakcji w trudnych sytuacjach.

Buduj pozytywne skojarzenia z przedszkolem

Pierwsze tygodnie w przedszkolu to czas na oswojenie dziecka z nowym otoczeniem, powolne zapoznanie z realiami panującymi w placówce oświatowej i budowę relacji z nauczycielem. Unikaj w tym okresie nadmiernego terapeutyzowania, nie narzucaj dziecku konkretnych aktywności ani zadań do wykonania: skup się na obserwacji zachowań i upodobań malucha, towarzysząc mu w wybranych samodzielnie aktywnościach. Poczucie bezpieczeństwa i swoboda działania zbudują w dziecku pozytywne skojarzenia z nowym otoczeniem oraz sprawią, że będzie chętniej podążać za Twoimi sugestiami i poleceniami, gdy przyjdzie czas na naukę.

Pokazuj, jak się bawić

Kiedy wiesz już, jakie aktywności najbardziej lubi dziecko i po które zabawki sięga szczególnie często, możesz efektywnie pomóc mu w ich używaniu. Przy wspólnej zabawie warto usiąść koło dziecka, np, na podłodze lub przy stoliku - w ten sposób oswoisz go z towarzystwem w określonych warunkach. Pokaż dziecku, w jaki sposób można używać wybranych zabawek, a z biegiem czasu proponuj mu kolejne. Warto także zapraszać do wspólnej zabawy kolegów i koleżanki - stopniowo, po jednej osobie, by sukcesywnie przyzwyczajać dziecko do interakcji z wszystkimi członkami grupy.

Otaczaj dziecko bezpieczną przestrzenią

Przywiązanie do schematów i poczucie bezpieczeństwa wynikające z ich przestrzegania są charakterystyczne dla wielu dzieci ze spektrum autyzmu. Jeśli mechanizm ten występuje u Twojego podopiecznego, możesz wykorzystać je na jego korzyść, tworząc drobne rytuały skojarzone bezpośrednio z przedszkolem. Może być to np. schemat określonych słów i gestów na porannym pożegnaniu z rodzicem lub sekwencja kolejnych czynności przygotowujących do leżakowania. U wielu dzieci ze spektrum autyzmu dobrze sprawdza się także technika “kotwicy”, czyli zabieranie ze sobą ulubionego przedmiotu - zabawki, pluszaka, poduszki itd. - kojarzonej ze znaną domową przestrzenią, który wzmacnia u niego poczucie bezpieczeństwa w nowym miejscu.

Szkolenia Edumaster - ADHD i spektrum autyzmu

Więcej informacji na temat pracy z dziećmi i młodzieżą z ADHD i spektrum autyzmu na wszystkich etapach edukacji, w tym liczne przykłady z praktyki zawodowej doświadczonych pedagogów, znajdziesz w naszych materiałach edukacyjnych:

Szkolenia Edumaster - dzieci z SPE

Szkolenia Edumaster - spektrum autyzmu

Serdecznie zapraszamy do skorzystania z naszej oferty!