Zaburzenia koncentracji u uczniów

Przyczyny zaburzeń koncentracji u uczniów

Zaburzenia koncentracji mogą mieć różnorodne podłoże, często wynikające z kombinacji czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Poniżej przedstawiamy kilka najczęściej występujących przyczyn problemów z koncentracją.

1. ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

ADHD to jedno z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych, charakteryzujące się deficytem uwagi, impulsywnością oraz nadpobudliwością ruchową. Uczniowie z ADHD często mają trudności w opanowaniu następujących kompetencji:

• długotrwałe skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu,

• praktyczna organizacja czasu i przestrzeni do nauki,

• przestrzeganie zasad dyscypliny na lekcjach (np. przerywanie nauczycielowi, zapominanie o zadaniach domowych, rozpraszanie innych uczniów),

• unikanie rozpraszających bodźców w otoczeniu.

Szacuje się, że ADHD dotyka aż 5-7% dzieci na całym świecie; należy przy tym zaznaczyć, że mimo jego powszechności u każdego ucznia będzie ono przejawiało się inaczej. ADHD może występować w kilku typach: z przewagą nadpobudliwości, przewagą deficytu uwagi lub w formie mieszanej. Objawy mogą ponadto nasilać się w określonych sytuacjach, takich jak stres lub hałas. Wsparcie uczniów z ADHD w nauce koncentracji wymaga więc indywidualnego, kompleksowego podejścia z współpracą nauczycieli, rodziców oraz specjalistów.

2. CAPD - zaburzenia przetwarzania słuchowego

Dzieci z CAPD mają trudności z przetwarzaniem informacji dźwiękowych mimo prawidłowego słuchu fizycznego. Trudności te objawiają się poprzez m.in.:

• niezdolność do zrozumienia poleceń, gdy w otoczeniu panuje hałas,

• problemy z koncentracją podczas długich wypowiedzi,

• częste powtarzanie pytań lub prośby o wyjaśnienia.

Przyczyny CAPD mogą leżeć w zaburzeniach funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, wpływających na obniżenie zdolności interpretacji dźwięków. Uczeń z CAPD może wydawać się "roztargniony" lub "nieuważny", podczas gdy źródłem problemu jest sposób, w jaki jego mózg przetwarza sygnały słuchowe.

3. SPD - zaburzenia przetwarzania sensorycznego

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to trudności w odbieraniu, interpretacji i organizacji bodźwców z otoczenia. Do najczęściej występujących objawów tych zaburzeń należą:

• nadwrażliwość na hałas, światło lub dotyk,

• problemy z koordynacją ruchów i utrzymywaniem równowagi,

• unikanie określonych aktywności (np. sportu, zabaw ruchowych, tańca).

SPD może występować w formie nadwrażliwości - unikania określonych bodźców, lub podwrażliwości - stanu, w którym dziecko rozpoznaje ruch w niedostatecznym stopniu i aktywnie ich poszukuje. W obu przypadkach trudności te obniżają zdolność koncentracji, ponieważ dziecko jest stale przeciążone lub niewystarczająco pobudzone.

Wsparcie uczniów z zaburzeniami koncentracji - co może zrobić nauczyciel?

Nauczyciele odgrywają kluczową rolę w identyfikacji zaburzeń koncentracji u uczniów oraz wsparciu ich w pokonywaniu związanych z nimi trudności. W pracy dydaktycznej warto wdrożyć przedstawione poniżej strategie, dostosowując ich realizację do indywidualnych potrzeb uczniów.

• Indywidualizacja nauczania

Jak wspomnieliśmy wyżej - nie ma dwóch takich samych przypadków; aby maksymalnie zwiększyć motywację i zaangażowanie ucznia do treningu koncentracji, należy dostosować metody pracy i materiały dydaktyczne do jego indywidualnych potrzeb i podłoża zaburzeń. Przykładowo - uczeń z CAPD może błędnie interpretować polecenia nauczyciela, a w efekcie nieprawidłowo je wykonywać. Rozwiązaniem problemu będą tu np. wizualne wskazówki, pisemne notatki, a także częstsze przerwy zapobiegające przeciążeniu mózgu. Jeden uczeń z zaburzeniami integracji sensorycznej może unikać zajęć grupowych ze względu na hałas, inny - dekoncentrować się przez jaskrawe oświetlenie w klasie. Każdy z nich potrzebuje indywidualnie prowadzonej terapii SI, a także różnych środków doraźnie pomagających w koncentracji (np. stosowanie słuchawek wyciszających).

• Pozytywna motywacja

Pozytywne wzmocnienie pomaga w kształtowaniu pożądanych zachowań związanych z koncentracją - chwalenie za postępy, nawet te najmniejsze, motywuje uczniów do dalszej pracy i buduje ich poczucie sprawczości.

• Współpraca z rodzicami i specjalistami

Regularny kontakt z rodzicami, współpraca z psychologami, pedagogami specjalnymi i lekarzami pomaga nauczycielowi w kompleksowym wsparciu ucznia i opracowaniu spójnej strategii treningu koncentracji. 

• Organizacja przyjaznej przestrzeni w klasie

U wielu uczniów źródłem problemów z koncentracją jest przebodźcowanie, dlatego eliminacja rozpraszaczy i bałaganu wokół nich jest konieczne do rozwiązania problemu. Usunięcie zbędnych dekoracji, ergonomiczne rozmieszczenie ławek, panowanie nad hałasem - każdy z wymienionych zabiegów sprzyja skupieniu i utrzymywaniu uwagi na wykonywanych zadaniach.

Ćwiczenia koncentracji do zastosowania w szkole i w domu

Systematyczne ćwiczenia logiczne i praca nad łagodzeniem stresu mogą znacząco poprawić zdolność koncentracji u uczniów. Oto kilka skutecznych technik i narzędzi:

• Gry logiczne i planszowe: Warcaby, szachy, sudoku czy memory rozwijają zdolność planowania, przewidywania i zapamiętywania.

• Świadome czytanie: Po przeczytaniu fragmentu tekstu dziecko odpowiada na pytania nauczyciela dotyczące jego treści, co angażuje jego uwagę podczas lektury i rozwija myślenie analityczne.

• Koncentracja na szczegółach: Uczeń przez kilka minut obserwuje detale na zaprezentowanej mu ilustracji lub fotografii, a następnie odpowiada na związane z nimi pytania.

• Zadania z wykorzystaniem technologii: Specjalistyczne aplikacje i gry edukacyjne, takie jak Lumosity czy Elevate, pomagają w treningu koncentracji i pamięci.

• Techniki relaksacyjne: ćwiczenia oddechowe, relaksacje oparte na napinaniu i rozluźnianiu mięśni czy trening mindfulness - krótkie sesje skupienia na odczuciach płynących z ciała lub dźwiękach z otoczenia - wyciszają umysł i uczą zatrzymania uwagi na określonej czynności.

Wideoszkolenia Edumaster - zaburzenia koncentracji u uczniów

Aby dowiedzieć się więcej na temat przyczyn i objawów omawianych zaburzeń oraz poznać praktyczne wskazówki do bezpośredniego wykorzystania w pracy dydaktycznej, zapoznaj się z wideoszkoleniem Anny Bielak-Bajdy:

Zaburzenia koncentracji u uczniów - wszystko, co jako nauczyciel musisz wiedzieć