Mutyzm wybiórczy – co należy wiedzieć na ten temat?

Co to jest mutyzm wybiórczy?

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które objawia się niezdolnością do mówienia w określonych sytuacjach społecznych, mimo że dziecko w innych okolicznościach komunikuje się swobodnie. Problem ten najczęściej ujawnia się u w wieku przedszkolnym i szkolnym, gdy dziecko zaczyna funkcjonowanie w środowiskach wymagających samodzielności i wypełniania określonych obowiązków. Warto podkreślić przy tym, że mutyzm wybiórczy nie jest kaprysem ani próbą manipulacji - to poważny problem wynikający z silnego lęku.

Mutyzm wybiórczy - przyczyny

Mutyzm wybiórczy ma złożone podłoże, które może obejmować:

Predyspozycje genetyczne – zaburzenie to często występuje w rodzinach z historią zaburzeń lękowych.
Czynniki środowiskowe – stresujące doświadczenia, takie jak zmiana szkoły czy konflikty w rodzinie, mogą nasilać objawy.
Temperament dziecka – dzieci nieśmiałe, wrażliwe na bodźce i ostrożne w kontaktach społecznych są bardziej narażone na rozwój mutyzmu wybiórczego.

Objawy i diagnoza mutyzmu wybiórczego

Do najczęstszych objawów wskazujących na możliwość wystąpienia u dziecka mutyzmu wybiórczego należą:

niemożność mówienia w określonych sytuacjach, np. w szkole czy przedszkolu, mimo że dziecko nie ma problemu z wypowiadaniem się w domu,
brak reakcji werbalnych na pytania zadawane przez nauczycieli lub rówieśników,
unikanie kontaktu wzrokowego,
sztywność ciała, ograniczona mimika i gestykulacja,
trudności z używaniem zwrotów grzecznościowych,
występowanie powyższych zachowań w czasie powyżej 1 miesiąca od rozpoczęcia pobytu w placówce oświatowej.

Diagnozę mutyzmu wybiórczego stawia psycholog lub psychiatra dziecięcy na podstawie wywiadu z rodzicami i nauczycielami oraz obserwacji zachowań dziecka. W toku diagnozy należy wykluczyć także inne przyczyny zaburzeń mowy, takie jak neuroatypowość, zaburzenia psychotyczne, uszkodzenia słuchu i inne problemy na tle neurologicznym.

Terapia mutyzmu wybiórczego

Terapia mutyzmu wybiórczego opiera się na stopniowym zmniejszaniu lęku i budowaniu pewności siebie dziecka w sytuacjach społecznych. Do najczęściej stosowanych metod należą:

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga dziecku identyfikować i zmieniać myśli, które wywołują lęk.
Trening Umiejętności Społecznych (TUS) – pomaga w rozwijaniu pewności siebie i nawiązywaniu kontaktów w sytuacjach społecznych poprzez stopniowe oswajanie się z różnymi formami interakcji.
Współpraca z nauczycielami i rodzicami – kluczowe dla zapewnienia spójności w podejściu do dziecka w różnych środowiskach.
Leczenie farmakologiczne – w niektórych przypadkach, gdy lęk jest bardzo nasilony, lekarz psychiatra może zalecić stosowanie leków przeciwlękowych jako uzupełnienie terapii.

Jak pracować z uczniami z mutyzmem wybiórczym?

Poniższe wskazówki pomogą Ci rozpoznawać u uczniów dotkniętych mutyzmem wybiórczym niepokojące sygnały i adekwatnie na nie reagować, a także efektywnie komunikować się z nimi podczas codziennych zajęć dydaktycznych. To pomoże Ci wspierać ich w zdobywaniu wiedzy, wzmacnianiu pewności siebie i budowie harmonijnych relacji w szkolnej społeczności.

Uważność i obserwacja objawów

Nauczyciel powinien umieć dostrzec, które z trudności występujących u danego ucznia mogą wynikać z mutyzmu wybiórczego. Unikanie kontaktu wzrokowego, dłuższy czas potrzebny na udzielenie odpowiedzi, sztywność i skrępowanie podczas ruchów - te i podobne obserwacje mogą być kluczowe dla wczesnego rozpoznania problemu.

Stopniowe wprowadzanie metod komunikacji

Dzieci z mutyzmem wybiórczym odczuwają silny lęk przed czynnością mówienia, dlatego pracę z nimi warto zaczynać od zabaw niewerbalnych, stopniowo przekształcając je w komunikację werbalną. Techniki takie, jak sliding-in czy shaping, znacząco ułatwają ten proces.

Sliding-in (ang. “prześlizgiwanie się”) to technika polegająca na precyzyjnym określaniu kolejnych kroków prowadzących do rozwoju zdolności komunikacyjnych ucznia w taki sposób, by proces ten był łagodny i naturalny. Dziecko płynnie “ślizga się” przez kolejne etapy, co ułatwia mu stały progres i redukuje stres wynikający ze zbyt dużych wymagań.

Shaping (ang. “modelowanie”) to technika, w której uczeń stopniowo rozwija kompetencje komunikacyjne - zaczynając od gestów, przechodząc do sygnałów angażujących aparat artykulacyjny (np. dmuchanie, robienie baniek), aż po artykulację sylab, słów i fraz. Technika obejmuje także trening głośności mówienia i utrzymywania kontaktu wzrokowego.

Komunikacja bez presji

Naciskanie i zmuszanie do wypowiedzi dziecka z mutyzmem wybiórczym nie przyniesie oczekiwanych efektów, a jedynie pogłębi jego lęk. Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków, w których uczeń czuje się akceptowany i bezpieczny, nawet jeśli nie komunikuje się werbalnie. Ucznia nie należy popędzać, karcić ani zarzucać mu manipulacji; bardzo ważne jest empatyczne podejście i wzmacnianie pozytywnych zachowań dziecka.

Współpraca z rodzicami i specjalistami

Nauczyciele powinni regularnie kontaktować się z rodzicami dziecka oraz współpracować z terapeutami, aby zapewnić spójność działań wspierających terapię mutyzmu wybiórczego. Konsultacje mogą pomóc w opracowaniu strategii, które będą skuteczne zarówno w domu, jak i w szkole.

Mutyzm wybiórczy - wideoszkolenia Edumaster

Aby osiągnąć sukces w pracy z uczniem z mutyzmem wybiórczym, należy wykazywać się cierpliwością, zrozumieniem i konsekwencją, a także sukcesywnie pogłębiać swoją wiedzę w tym zakresie. Wideoszkolenia Edumaster to praktyczne narzędzie samokształcenia: webinary prowadzone przez doświadczonych pedagogów dostarczą Ci praktycznych, aktualnych informacji, a ich forma umożliwia naukę w dowolnym miejscu i czasie.

Sprawdź: Jak pracować z uczniem z mutyzmem wybiórczym?