Jak stworzyć przyjazne dla ucznia z SPE środowisko w szkole?
Przepisy prawa oświatowego w obszarze edukacji włączającej zobowiązują nauczycieli do zapewnienia każdemu uczniowi z SPE optymalnie dostosowanych do jego potrzeb warunków w placówce oświatowej. Jakie działania należy podjąć w tym celu?
Edukacja włączająca a uczniowie z SPE
Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przejawiają różnorodne potrzeby - różnią się między sobą zarówno pod względem indywidualnych predyspozycji, stanu zdrowia, jak i możliwości intelektualnych. Do grupy uczniów ze SPE zaliczają się m.in.:
uczniowie z niepełnosprawnością,
uczniowie niedostosowani społecznie i zagrożeni niedostosowaniem społecznym,
uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
uczniowie z zaburzeniami sprawności językowych,
uczniowie w sytuacjach kryzysowych lub traumatycznych,
uczniowie ze szczególnymi uzdolnieniami,
uczniowie przewlekle chorzy,
uczniowie z ograniczeniami środowiskowymi (imigranci, dzieci z rodzin o niekorzystnej sytuacji bytowej lub/i niewydolnych wychowawczo).
Tak szeroki zakres specjalnych potrzeb edukacyjnych wiąże się z wdrażanymi obecnie w krajach członkowskich Unii Europejskiej założeniami edukacji inkluzywnej (włączającej), ukierunkowanej na wyrównywanie szans edukacyjnych wszystkich uczniów oraz zapewnienie każdemu z nich należytego wsparcia rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego, intelektualnego i duchowego.
Zadania nauczycieli w obszarze edukacji włączającej
Przepisy prawa oświatowego w zakresie edukacji włączającej zobowiązują nauczycieli do realizacji następujących zadań:
rozpoznanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów
rozpoznanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów
rozpoznanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki
podejmowanie działań sprzyjających rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania, np. poprzez organizację kształcenia specjalnego, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć rozwijających umiejętności uczenia się
zindywidualizowanie form organizacji kształcenia (nauczanie indywidualne, zindywidualizowana ścieżka kształcenia, zajęcia indywidualne lub w grupie do 5 uczniów)
zindywidualizowanie form wsparcia pozaszkolnego (zajęcia rewalidacyjne, zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej)
W celu realizacji powyższych założeń stosuje się szereg środków, dobieranych dla każdego ucznia indywidualnie w oparciu o informacje zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz wywiadach z rodzicami i specjalistami prowadzącymi terapię dziecka.
Jednym z najważniejszych zadań w tym obszarze jest zapewnienie każdemu uczniowi optymalnych warunków codziennej nauki w szkole.
Dostosowanie warunków zewnętrznych do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów
Zgodnie z założeniami edukacji włączającej warunki w sali lekcyjnej należy organizować tak, by żaden z uczniów nie znalazł się w sytuacji wykluczenia: wszyscy członkowie zespołu klasowego powinni mieć możliwość aktywnego uczestnictwa w zajęciach i życiu szkolnej społeczności.
Zapewnienie uczniom tej możliwości jest obowiązkiem nauczyciela, który decyduje o przydziale konkretnych miejsc w ławkach, wybiera narzędzia i techniki edukacyjne, dba o warunki akustyczne itd. Sytuacja każdego ucznia z SPE powinna być indywidualnie rozpatrzona, a zastosowane środki optymalnie dostosowane do potrzeb danej osoby.
Przykładowo - uczniowie niedosłyszący i z zaburzeniami widzenia powinni siedzieć w pierwszych rzędach ławek, by możliwie jak najwyraźniej słyszeć nauczyciela/widzieć tekst na tablicy. Uczniowi z ADHD może być trudno powstrzymać się od ciągłego zerkania przez okno - aby ułatwić mu koncentrację, warto więc posadzić go w oddalonym od okien miejscu, Jeśli w klasie jest uczeń o ograniczonej sprawności ruchowej, trzeba zadbać o wystarczającą mu przestrzeń do swobodnego poruszania się (łatwo dostępne miejsce,, szerokie odstępy między ławkami itd.)
Zasady komunikacji z uczniami z SPE
Podobną strategię należy przyjąć komunikując się z uczniami - zwracając się indywidualnie do ucznia z SPE należy dostosować formę komunikatu do jego potrzeb. Wśród istotnych w tym obszarze czynników znajdują się m.in.:
ton i natężenie głosu - do ucznia z niepełnosprawnością słuchową czasem trzeba mówić głośniej, natomiast w rozmowie z uczniem ze spektrum autyzmu z nadwrażliwością na dźwięki należy obniżyć ton;
pozycja i kontakt dotykowy - nawiązując kontakt z uczniem niewidomym delikatnie dotykamy jego ramienia, aby zasygnalizować naszą obecność; rozmawiając z uczniami o nadwrażliwości dotykowej należy z kolei unikać bezpośredniego kontaktu i zachowywać komfortowy dla nich dystans.
Aktywność na zajęciach
Indywidualizacji podlegają też formy, metody i narzędzia pracy z uczniami, dostosowywane i na bieżąco modyfikowane w zależności od aktualnych potrzeb uczestników zajęć. Wśród stosowanych w tym celu zabiegów znajdują się m.in.
precyzyjne formułowanie wypowiedzi i poleceń - bezpośrednie zwroty do danych osób, odwoływanie się do konkretu, kilkakrotne powtarzanie komunikatów, naprowadzanie pytaniami pomocniczymi na odpowiedź
zapewnienie uczniowi potrzebnej ilości czasu na rozwiązanie zadania, ukończenie sprawdzianu, udzielenie odpowiedzi podczas odpytywania
dzielenie przerabianego materiału na mniejsze partie, przerwy śródlekcyjne, zmienne formy aktywności (np. naprzemienne stosowanie metod podających i aktywizujących)
stosowanie różnorodnych narzędzi dydaktycznych i technologicznych w ilości i formie dostosowanych do potrzeb ucznia
jeśli zachodzi taka potrzeba - rozpoznanie potrzeb ucznia w zakresie dodatkowych zajęć specjalistycznych i rekomendacja odpowiednich działań
Wideoszkolenia Edumaster - edukacja włączająca
Więcej informacji na temat organizacji warunków nauki uczniów z SPE oraz praktyczne wskazówki poparte doświadczeniami specjalistów z wieloletnim stażem pracy znajdziesz w naszych wideoszkoleniach:
