Myślenie krytyczne w edukacji szkolnej

Myślenie krytyczne - co to znaczy?

Przymiotnik „krytyczny” wywodzi się z greckiego słowa „kritikos”, oznaczającego zdolność dostrzegania różnic, wydawania sprawiedliwych sądów i podejmowania decyzji. Wyjaśnienie to stanowi najlepszą definicję omawianego terminu: celem krytycznego myślenia jest rzetelna, realistyczna ocena poszczególnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka.

Umiejętność krytycznego myślenia obejmuje zarówno świadomość występowania licznych błędów poznawczych, uprzedzeń i wadliwego rozumowania pracującego w niekontrolowany sposób umysłu, gotowość do dążenia do owej kontroli, jak i aktywne stosowanie czynników obiektywnej oceny danego zagadnienia, poglądu czy opinii.

Krytyczne myślenie jako kompetencja kluczowa

Świat zmienia się w błyskawicznym tempie, a młodzi ludzie podczas nauki szkolnej i pierwszych kroków w dorosłość mierzą się z wyzwaniami, które jeszcze w poprzednich pokoleniach nie miały miejsca. Aby dostosować do nich współczesne programy nauczania, w 2018 r. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przygotowały projekt definiujący 8 kompetencji kluczowych, których nauczanie ma znajdować się w podstawach programowych szkół wszystkich stopni.

Poprzez kompetencje kluczowe rozumiane są tu umiejętności niezbędne każdemu człowiekowi do samorealizacji, osiągnięcia stabilnej pozycji zawodowej oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, bez względu na zachodzące zmiany cywilizacyjne, postęp technologiczny czy charakter wykonywanej pracy.

Myślenie krytyczne w podstawie programowej

Pierwsza ze zdefiniowanych kompetencji kluczowych – kompetencji w zakresie rozumienia i tworzenia informacji – obejmuje między innymi właśnie umiejętność krytycznego myślenia, a także umiejętności przetwarzania informacji oraz formułowania czytelnych argumentów w mowie i piśmie.

Zgodnie z unijnymi regulacjami kompetencja ta jest także ujęta w podstawie programowej jako rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania. Nauczanie krytycznego myślenia obowiązuje od pierwszego etapu kształcenia.

Myślenie krytyczne w cyfrowym świecie

Zdolność do samodzielnej oceny odbieranych komunikatów jest szczególnie istotna w kontekście ogromnego udziału Internetu w codziennym życiu. Dla młodych ludzi Sieć jest niemal naturalnym środowiskiem – a każdy z nas wie, jak wiele jego zasobów stanowią fake newsy, niesprawdzone i błędne informacje czy opinie przedstawiane jako fakty. Dzieci i młodzież są także ogromną grupą docelową dla marketingu sieciowego, a prezentowane im treści często kreują nierealny, wyidealizowany obraz świata.

Umiejętność krytycznego myślenia jest w tej sytuacji niezbędna do uniknięcia manipulacji i samodzielnego pogłębiania wiedzy na podstawie rzetelnych, pozytywnie zweryfikowanych źródeł wiadomości.

Co sprzyja rozwojowi krytycznego myślenia?

• dociekliwość, zadawanie trafnych pytań

• poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych

• otwartość umysłu, ciekawość świata, dywersyfikacja źródeł wiedzy

• pracowitość i wytrwałość

• umiejętność skupienia

• uczciwość, niewydawanie pochopnych ocen

• odrzucenie bezkrytycznego przyjmowania ogólnie przyjętych twierdzeń i poglądów

• myślenie w sposób niezależny i współzależny, wymiana poglądów jako baza innowacji i odkryć

Jak uczyć myślenia krytycznego w szkole?

• wskazuj uczniom powody, dla których warto się uczyć i jak wykorzystywać zdobytą wiedzę oraz umiejętności w realny sposób

• zachęcaj uczniów do samodzielnej pracy i rozwiązywania problemów, wskazuj im cel, ale pozostaw swobodę w odnajdywaniu do niego drogi

• korzystaj z różnorodnych źródeł wiedzy i pokazuj, jak porównywać zawarte w nich informacje

• wprowadź na zajęcia ćwiczenia logicznej argumentacji i uzasadniania swojego zdania, dbając przy tym o otwartość wobec różnic zdań i perspektyw

• rozwijaj u uczniów inteligencję emocjonalną, pokazuj, jak rozpoznawać i nazywać emocje swoje oraz innych osób

Jeśli chcesz pogłębić swoją wiedzę na temat nauki myślenia krytycznego i odróżniania faktów od fake newsów, sprawdź wideoszkolenie Marceliny Wnęk!