Jak rozwijać empatię u uczniów?

Empatia jako element inteligencji emocjonalnej

Poprzez empatię rozumiemy zdolność do rozpoznawania i współodczuwania emocji innych ludzi, a także rozumienie ich wpływu na podejmowane przez nich działania czy decyzje. Rozwinięta empatia jest jednym z czynników świadczących o wysokiej inteligencji emocjonalnej. Wsparcie tego obszaru rozwoju u uczniów jest ważnym zadaniem dydaktyczno-wychowawczym: wysoka inteligencja emocjonalna i empatyczne reakcje przekładają się na harmonijne funkcjonowanie ucznia w szkolnej społeczności, rodzinie czy grupach koleżeńskich. 

Empatia - zdolność nabyta czy wrodzona?

Warto zaznaczyć, że empatia jest umiejętnością nabytą i każdy może się jej nauczyć. Zrozumiałe wyjaśnienie uczniom znaczenia tego pojęcia oraz korzyści, jakie może odnieść każdy z nich dzięki empatycznemu podejściu, pozwala osiągnąć znakomite efekty w tym obszarze.

Badania nad rozwojem empatii u dzieci, prowadzone m.in. przez Jeana Piageta i Helen Borke, pozwalają na twierdzenie, że kompetencja ta nie jest wrodzona i pojawia się w toku rozwoju emocjonalnego kilkulatka. W pierwszych latach życia człowiek nie jest w stanie uświadomić sobie, że inne żywe istoty - zarówno ludzie, jak i zwierzęta - odczuwają emocje czy ból fizyczny, zaś wszystkie jego reakcje i zachowania ukierunkowane są na zaspokajanie własnych potrzeb. 

Pierwsze sygnały wskazujące na zdolność do ich zauważania i identyfikacji występują w okolicy 3. roku życia dziecka. Na początku uczymy się odróżniać bodźce przyjemne od nieprzyjemnych, zaczynamy kojarzyć płacz ze smutkiem; zdolność do rozpoznawania strachu czy złości przychodzi z reguły nieco później.

U każdego dziecka proces ten przebiega oczywiście inaczej, a jego tempo oraz efektywność zależy od wielu czynników, w tym zaangażowania w niego rodziców czy środowiska, w jakim wychowuje się kilkulatek. Zadaniem nauczyciela jest obserwacja poziomu rozwoju empatii u każdego ucznia oraz indywidualne wsparcie w wyrównaniu ewentualnych deficytów w tym obszarze.

Dlaczego warto rozwijać empatię u uczniów?

Szkoła jest miejscem, w którym młodzi ludzie spędzają dużą część życia. To tutaj zdobywają wiedzę, uczą się samodzielności, nawiązują i budują różnorodne relacje. Okres nauki szkolnej stawia przed uczniami wiele wyzwań - a przebywanie w bezpiecznym środowisku, wśród osób wrażliwych na cudze emocje i gotowych do pomocy, pomaga stawiać im czoła. 

Empatyczne podejście sprawia, że uczniowie sprawniej współpracują, pomagają sobie wzajemnie, wykazują większy szacunek i sympatię zarówno do kolegów, jak i nauczycieli. Empatia jest także kluczowym czynnikiem konstruktywnego rozwiązywania konfliktów i problemów, których w procesie dydaktycznym nie da się uniknąć.

Nauka empatii w szkole - dobre praktyki zza granicy

Szczególnie inspirujący przykład w zakresie szkolnego nauczania empatii płynie z Północy, a konkretnie - z Danii, gdzie od lat 90. zagadnienie to jest ujęte w obowiązkowym programie nauczania. Lekcje empatii obowiązują uczniów w wieku 6-16 lat, a realizowane są w ramach tzw. godziny klasowej (Klassens Tid). 

Uczestnicy zajęć dzielą się swoimi problemami dotyczącymi różnych aspektów życia oraz towarzyszącymi im emocjami, a następnie wraz z całą grupą zastanawiają się, jak efektywnie je rozwiązać. Strategia ta buduje poczucie wspólnoty i uwrażliwia uczniów na emocje innych osób, a jednocześnie wzmacnia pewność siebie każdego z nich: możliwość swobodnego wyrażenia siebie w bezpiecznej przestrzeni sprawia, że uczeń czuje się pełnoprawnym członkiem grupy, a jego potrzeby są dostrzeżone i zaspokojone. 

Trening empatii w szkole - praktyczne metody i techniki

Zaprezentowany powyżej duński model nauczania empatii sprawdza się niezależnie od uwarunkowań kulturowych czy specyfiki systemu oświaty - nic nie stoi na przeszkodzie, by z powodzeniem stosować go także na lekcjach wychowawczych w polskich szkołach. To tylko jedna z wielu skutecznych metod i technik, które możesz wykorzystać w tym celu: równie zadowalające efekty można uzyskać dzięki narzędziom, które krótko przedstawiamy poniżej.

Trzy zasady empatii

Empatyczna komunikacja opiera się na następujących zasadach:

• zasada pytań - zachęcanie drugiej osoby do wyrażenia swoich emocji poprzez zadawanie pytań, np. co czujesz w tej sytuacji? jakiej pomocy potrzebujesz? co mogę zrobić, by pomóc ci poczuć się lepiej?

• zasada “tak” - aktywne okazanie empatii: uważne słuchanie, dążenie do zrozumienia emocji, inicjatywa w kierunku rozwiązania problemu 

• zasada “nie” - unikanie reakcji sprzecznych z empatycznym podejściem: nie oceniamy, nie bagatelizujemy słów drugiej osoby, nie porównujemy jej z innymi

Zaproponuj uczniom odgrywanie dialogów w parach na wspólnie ustalone tematy, prowadzonych z zachowaniem powyższych zasad. Po zakończeniu scenki porozmawiaj z grupą na jej temat: jakie emocje wzbudziła w nich rozmowa prowadzona według ćwiczonego modelu, czy pomaga on skutecznie rozwiązać problem? 

Lustro uczuć

To kolejna technika przeznaczona do pracy w parach: uczniowie ustawiają się twarzami do siebie, mniej więcej na odległość wyciągniętej ręki. Pierwsza osoba wyraża za pomocą mimiki i gestów daną emocję (strach, smutek, złość itd.); druga osoba powtarza jego sekwencję tak, jakby odbijała się w lustrze, a następnie demonstruje własny sposób okazania tej samej emocji. W ten sposób uczniowie przekonują się, że każdy człowiek ma unikalny, właściwy sobie sposób okazywania uczuć, a o wystąpieniu danej emocji może świadczyć wiele różnych czynników.

Gra w komplementy

Uczniowie siadają w kręgu; nauczyciel wręcza pierwszemu uczniowi kartkę i prosi o zapisanie na niej swojego imienia, a następnie przekazanie jej sąsiadowi z lewej strony. Kolejne osoby powtarzają tę samą czynność. Gdy kartka wróci do pierwszego ucznia, zaczyna się właściwa część zadania: każdy z uczestników zapisuje przy imieniu kolegi ze swojej lewej strony komplement pod jego adresem. Po ukończeniu pracy nauczyciel odczytuje uczniom wszystkie komplementy. Ćwiczenie wzmacnia samoocenę każdego członka grupy i poprawia ogólną atmosferę, co w efekcie zachęca uczniów do skupiania się na pozytywnych cechach innych ludzi.

Wideoszkolenia Edumaster - nauka empatii w szkole

Aby uzyskać więcej informacji na temat nauczania empatii w szkole, skorzystaj z oferty naszych wideoszkoleń:

Jak uczyć swoich uczniów empatii? Sprawdzone metody