Asertywność w pracy nauczyciela - jak stawiać granice w komunikacji z uczniami?

Co to znaczy: być asertywnym?

Asertywność rozumiemy jako bezpośrednie komunikowanie swoich emocji, potrzeb i poglądów w granicach nienaruszających praw i psychicznego komfortu własnego oraz innych osób. Postawa asertywna oznacza także obronę własnych praw w sytuacjach społecznych bez zachowań agresywnych ani manipulacji. Wśród praw tych można wymienić:

• samodzielne określanie swoich upodobań, preferencji

• prawo do niezależnego podejmowania decyzji w zakresie własnego życia

• szacunek ze strony innych osób

• swobodę w wyrażaniu własnych opinii i uczuć

• prawo do odmowy w sytuacjach, gdy z jakichś powodów nie chcemy lub nie możemy spełnić próśb drugiej strony

Asertywność jest więc złotym środkiem między postawami uległymi i agresywnymi. Osoba uległa jako priorytetowe traktuje przede wszystkim prawa innych, przedkładając je ponad swoimi; agresja ukierunkowana jest natomiast na bezwzględną realizację własnych potrzeb bez liczenia się z prawami innych.

Dlaczego asertywność w pracy nauczyciela jest tak ważna?

Zawód nauczyciela, podobnie jak każdy zawód pomocowy, nakłada na uprawiające go osoby dużą odpowiedzialność oraz równie duże oczekiwania z zewnątrz - zarówno ze strony uczniów, jak i rodziców. Dochodzi do tego jeszcze wewnętrzna komunikacja w zespole pracowników placówki. Każda osoba zaangażowana w proces dydaktyczny ma swoje oczekiwania, przekonania, poglądy na wspólne sprawy - a jak łatwo się domyślić, często są one rozbieżne względem siebie.

Asertywność w obiektywnym rozwiązywaniu sporów

Nauczyciel jako specjalista musi umieć bronić swojego stanowiska; uleganie opiniom z zewnątrz dla uniknięcia konfliktu czy po prostu “świętego spokoju” na ogół jedynie pogarsza sporną sytuację. W nauczycielu rośnie wewnętrzny sprzeciw i frustracja, które nierzadko eskalują potem w nieoczekiwany, gwałtowny sposób.

Należy tutaj zaznaczyć, że asertywność nie oznacza trwania przy jednym poglądzie - zarówno zmiana zdania, jak i otwartość na negocjacje, konstruktywną dyskusję są jak najbardziej asertywne, pod warunkiem że wynikają ze szczerego przekonania, a nie chęci pójścia na ustępstwa czy zmęczenia.

Udzielanie i przyjmowanie krytyki

Nieodłączną częścią zawodu nauczyciela jest także krytyka - obowiązkiem pedagogów jest informowanie uczniów o wynikach ich pracy, w tym także o rzeczach wymagających poprawy. Z drugiej strony, także i oni sami niejednokrotnie otrzymują negatywne oceny swojej pracy od uczniów, rodziców lub przełożonych. Umiejętność zachowania obiektywizmu i obrony zawodowych oraz prywatnych granic są więc kluczowe.

Jak nauczyć się asertywności?

Asertywność jest umiejętnością nabytą, a nie wrodzoną, dlatego każdy może ją u siebie wykształcić. Istnieje wiele ćwiczeń, technik i narzędzi, które można stosować w tym celu Poniżej przedstawiamy kilka uniwersalnych zasad, które pomogą Ci asertywnie reagować zarówno w pracy, jak i w innych życiowych sytuacjach.

Asertywna komunikacja - komunikat “ja”

W psychologii wyróżnia się 2 rodzaje komunikatów:

• komunikat “ty” - ukierunkowany na zachowania, emocje, wrażenia odbiorcy komunikatu; często pociąga za sobą oceny, wartościowanie, szufladkowanie rozmówcy (ty nigdy…, ty zawsze…).

• komunikat “ja” - ukierunkowany na wyrażenie reakcji i emocji, jakie wywołało w nas zachowanie rozmówcy. Zamiast powiedzieć “ty nigdy mnie nie słuchasz”, w komunikacie “ja” mówimy więc: “kiedy patrzysz w telefon podczas rozmowy, mam poczucie, że mnie nie słuchasz i sprawia mi to przykrość”.

Druga z wymienionych postaw jest niezbędna dla asertywnej komunikacji i konstruktywnego rozwiązywania potencjalnych sporów z uczniami oraz rodzicami. Dopóki nie wyrazimy jasno swojego stanowiska w danej sprawie, nie możemy bowiem oczekiwać, że druga strona przewidzi je na własną rękę. Używając komunikatów “ja” mamy możliwość lepszego poznania i zrozumienia się wzajemnie; podkreślamy także, że chodzi tylko o dane zachowanie drugiej osoby, nie zaś o negatywną ocenę jej jako człowieka.

Jak asertywnie odmawiać?

Umiejętność mówienia “nie” to podstawa asertywnego zachowania - i właśnie słowo “nie” powinno być osią odmowy: należy komunikować je jasno i zwięźle, unikając wybiegów w rodzaju odkładania decyzji na później czy zawoalowanych wymówek.

W wypowiedzi nie powinno być także ataków ani - z drugiej strony - nadmiernego usprawiedliwiania się: warto natomiast poinformować o powodach swojej decyzji, również unikając wartościowania ani ocen. Uczeń musi mieć świadomość, że odmowa dotyczy wyłącznie omawianej sprawy, a nie jego samego i nie wpływa na całość relacji z nauczycielem.

Asertywna krytyka ucznia

Zwrócenie uwagi na popełniane błędy czy niewłaściwe zachowanie jest częścią pracy nauczyciela i służy pomocy uczniowi. Aby krytyka była jednak w pełni wartościowa i merytoryczna, należy prowadzić ją asertywnie, a więc z zastosowaniem poniższych zasad.

Asertywna krytyka wymaga poszanowania dla godności ucznia i jego prawa do różnicy zdań, a także do negatywnych emocji, które w omawianej sytuacji są naturalne. Słuchanie uwag na temat swoich błędów zawsze jest nieprzyjemne, dlatego towarzyszące mu smutek czy złość są uzasadnione: uczeń ma do nich prawo - pod warunkiem respektowania granic drugiej strony, o których powiemy więcej w dalszej części tekstu.

Aby pomóc uczniowi w przyjęciu krytyki, należy pamiętać także o niewerbalnej stronie komunikatu i zadbać o to, by rozmowa przebiegała w bezpiecznej atmosferze. Trudne rozmowy należy w miarę możliwości odbywać bez świadków. Mów spokojnym tonem, nie podnoś głosu, wystrzegaj się sarkazmu i złośliwości. Nie przyjmuj także postawy uległej, nie próbuj nadmiernie łagodzić komunikatu; stanowczość bez atakującego nastawienia buduje zaufanie ucznia do nauczyciela.

Krytyka powinna odnosić się wyłącznie do faktów i do omawianej sytuacji - wskazujemy precyzyjnie błędy w wykonanym zadaniu lub negatywne aspekty danego zachowania, bez wyolbrzymień i negatywnego generalizowania. Każda krytyczna uwaga powinna być wypowiedziana jeden raz: powtarzanie jest niepotrzebne, może być odebrane przez ucznia jako chęć ataku lub poniżenia.

Podczas rozmowy należy także ustosunkować się do danej sytuacji (“niepokoi mnie Twój nagły spadek wyników”, “czuję się zawiedziony, że nie dotrzymałeś ustaleń”). Komunikat uzupełniamy oczekiwaniami w stosunku do dalszych zachowań ucznia - “chciałbym, żebyś następnym razem spróbował…” “proszę, abyś przed następnym sprawdzianem…”

Asertywne przyjęcie krytyki

Często prawdziwy sprawdzian asertywności ma miejsce w sytuacji, gdy to w naszą stronę kierowana jest krytyka. Łatwo dać wówczas ponieść się emocjom, zmienić rozmowę w personalną potyczkę, tracąc tym samym istotę komunikatu. Asertywne przyjęcie krytyki pomoże Ci wyciągnąć z niej korzyści dla siebie i dla drugiej osoby, a samą rozmowę przeprowadzić w łagodny, wyważony sposób.

O czym należy pamiętać, by asertywnie przyjąć krytykę?

• zachowaj spokój i wysłuchaj rozmówcy do końca, bez przerywania czy kwestionowania jego słów

• postaraj się zastanowić nad komunikatem bez nadinterpretowania jego treści, nie zakładaj z góry wrogich intencji ani personalnych ocen

• nie uciekaj od treści komunikatu - zmiana tematu, bagatelizowanie, wykpiwanie czy negowanie słów rozmówcy zaostrzą sytuację

• nie spiesz się z reakcją - przemyśl w spokoju usłyszane słowa krytyki; dopiero wtedy zdecyduj, czy jest ona słuszna i jakie wnioski możesz z niej wyciągnąć

Asertywny nauczyciel - wideoszkolenia Edumaster

Więcej na temat asertywności i jej budowy dowiesz się, oglądając i słuchając wideoszkoleń Edumaster:

Jak być asertywnym nauczycielem?

Asertywna komunikacja z rodzicem - sprawdzone sposoby

Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą!